SANA MOUSIANE MAROKKAANS IDOOL IN 'LOS' VAN TOM NAEGELS EN JAN VERHEYEN

De Marokkaanse actrice Sana Mousiane schuwt de controverse niet in haar filmrollen. Het bezorgde haar een blitzcarrière in de Arabische showbizz. Nu debuteert ze in een Vlaamse film.

Hoe komt een Arabisch popidool in een Vlaamse film terecht? We gingen het in Londen vragen aan de Marokkaanse zangeres Sana Mousiane (27), die in de verfilming van het boek Los van Tom Naegels de rol van Nadia vertolkt, een Pakistaanse asielzoekster die het liefje wordt van een Antwerpse schrijver-journalist. Hun liefdesrelatie strandt uiteindelijk op de te grote cultuurverschillen. Het verhaal speelt tegen de achtergrond van het groeiend racisme in Antwerpen en de migrantenrellen van 2002 in Borgerhout.

'Een heel boeiend script en een persoonlijke uitdaging', zegt Sana Mousiane over 'Los', al staat het rumoerige Borgerhout ver van haar eigen leefwereld in Londen. Sana Mousiane groeide op in een diplomatengezin en woont in de residentiële wijk Saint John's Wood. Ze is jong, gaat elegant gekleed in nauw zittende broek en truitje en straalt de glamour van een Arabische schoonheid uit, met haar lange, zwarte, golvende haren. We ontmoeten elkaar in een door en door Britse lunchroom. Koffie voor mij, niets voor Sana. Zelfs geen glaasje water. Ramadan, nietwaar.

'Ik ben in Casablanca geboren, maar groeide op bij mijn grootouders in Marrakech. Mijn moeder was hertrouwd met een Marokkaanse diplomaat die in Londen gestationeerd was. Toen ik negen jaar was, ben ik hen achterna gereisd.'

Als kind hield ik al van dansen, zingen en acteren. Er ging geen schoolfeest voorbij of ik stond op het podium. Acteren zit in de familie, want mijn oom Balkass is een bekende komiek in Marokko. Mijn ouders wilden dat ik toerisme en bedrijfsbeheer zou studeren, maar uiteindelijk is het me gelukt hen te overtuigen om me naar de muziekacademie te laten gaan. De focus lag natuurlijk op Westerse muziek, maar ik was hongerig naar Arabische muziek. Een Arabische muziekacademie is er niet in Londen, wel veel Indiase muziekscholen. Dat kwam min of meer in de buurt van de Arabische genres, en dus ging ik na mijn klassieke opleiding ook Indiase zang studeren. Ik ben zelfs helemaal naar India gereisd om mijn hindi-accent te perfectioneren. Een Indiase songschrijver heeft toen een eerste single voor mij geschreven, in een mengeling van Arabische en Indiase stijl, met een Arabische tekst. Dat liedje werd uitgebracht op een compilatie-cd met muziek uit het Midden-Oosten en scoorde vrij goed.

Dat was drie jaar geleden. Sindsdien zit mijn carrière in een stroomversnelling, want ik kon in Egypte een nieuwe single opnemen. Egypte is zowat het Hollywood van de Arabische showbizz. Elke Arabische zanger of acteur die droomt van succes trekt naar Caïro, want daar vind je de grote studio's en de grote showbizzpers.

Tijdens de opnames van een nieuwe single kreeg mijn songschrijver telefoon van de bekende Egyptische regisseuse Inas El-Degheidy. Zij was op zoek was naar een actrice-zangeres met Arabische trekken en grote bruine ogen. 'Ze zit hier voor mij', antwoordde mijn songschrijver. Zo rolde ik de filmwereld binnen. Ik kreeg daarna een tweede rol aangeboden in een Marokkaanse film, 'Samira's garden', die de prijs voor het beste script won op het filmfestival van Montreal.

Waar ook de Vlaamse film 'Ben X' in de prijzen viel.

'Inderdaad. In Montreal stond ik op het podium met producer Peter Bouckaert, die de hoofdprijs voor "Ben X, in ontvangst nam. Peter noemde me perfect. "So perfect., Ik vroeg me af wat er door zijn hoofd ging. Wist ik veel dat hij toen al lang op zoek was naar een geschikte actrice om de rol van Nadia te spelen in "Los,. Hij gaf me meteen een Franse vertaling van het script mee en nog geen dag later belde Jan Verheyen me dat hij me zo snel mogelijk wilde ontmoeten. De hele cast voor de film was al gekozen, behalve voor de rol van Nadia was men nog dringend op zoek naar een goede kandidate. Volgende week kom ik al naar Antwerpen voor de repetities en de opnames.'

Terwijl u geen woord Nederlands spreekt.

'Dat bleek een voordeel te zijn, want het personage Nadia spreekt slechts gebroken Nederlands. Ze is asielzoekster en volgt een inburgeringcursus. Nu ben ik zelf ook wat Nederlands aan het leren. Ik heb een cd met de voice over van al mijn scènes. En tijdens de opnames zal ik worden bijgestaan door actrice Viv Van Dingenen. Ik kijk er ongelooflijk naar uit. Wat een uitdaging.'

Wat trok u aan in het script?

'Het is een verhaal met vele boodschappen. Maar op de eerste plaats is het een liefdesverhaal tussen een Vlaamse jongen en een Pakistaans meisje die niets gemeen hebben. Toch voelen ze zich ongelooflijk tot elkaar aangetrokken. Maar naarmate hun relatie vordert, botsen ze meer en meer op de communicatieproblemen en de culturele verschillen. Nadia spreekt heel rudimentair Nederlands. Terwijl Tom, die als journalist professioneel met taal bezig is, op een heel eenvoudig taalgebruik moet terugvallen en niet de gesprekken kan voeren die hij zou willen. Dat zorgt voor misverstanden en frustraties.'

'Nadia doet zo hard haar best om zich aan te passen aan de Vlaamse cultuur dat ze bereid is om haar eigen Pakistaanse achtergrond te vergeten. Op een bepaald moment bestelt ze zelfs varkensvlees in een restaurant. Of ze komt in een plaatselijk café binnen en begint zo open en natuurlijk met een groep blanke, racistische mannen uit de lagere klasse te praten. Die combinatie van liefde en racisme vond ik heel boeiend. "Los, geeft geen antwoorden, maar is toch een film met een boodschap. De toon blijft heel luchtig. En natuurlijk staat het ook goed op mijn cv.'

Herkende u als jonge Marokkaanse vrouw die opgroeide in Londen iets in het script?

'Niet echt. Uiteraard heb ik Engels moeten leren en heb ik me moeten aanpassen aan een andere levenswijze. Maar onze situatie is totaal verschillend. Nadia is een asielzoekster. Ze is moedig en sterk. Wanneer haar asielaanvraag wordt geweigerd, blijft ze niet bij de pakken zitten, maar trekt ze verder. Ik heb die strijd niet moeten leveren. Mijn jeugd in Marokko verliep probleemloos. Ik studeerde goed, had veel vrienden en een druk sociaal leven. Ook na mijn verhuizing naar Engeland moest ik weinig culturele obstakels overwinnen. Ik ben in een gegoed diplomatengezin opgegroeid, met een heel open, Westerse kijk.'

'Het viel me op dat toen ik in België aan een migrant de weg vroeg in het Engels, hij niet kon antwoorden. Niet in het Engels, ook niet in het Frans, misschien zelfs niet in het Nederlands. Het minste wat iemand die verhuist naar een ander land toch zou moeten doen, is de taal leren. Nog vreemder vond ik het om in het treinstation mannen in djellaba en babouche te zien rondlopen en ze berbers te horen spreken. Dat zie je zelfs in Londen niet, of toch zeker niet in die mate.'

'Die mensen geven een verkeerd beeld van het Marokko van vandaag. Ze zijn afkomstig uit arme bergdorpen, zijn vaak ongeletterd en kwamen naar Europa op zoek naar een beter leven. Zolang ze er niet toe worden verplicht, doen ze weinig inspanningen om zich aan te passen. Ze leven verder zoals in hun geboortedorpen. Terwijl Marokko best wel een modern land is, met geschoolde jonge mensen die in Marokko een zaak beginnen. In de Arabische wereld is Marokko waarschijnlijk het modernste land, dat heel open staat naar het Westen, met ontwikkelde steden, waar jongens en meisjes vrij met elkaar kunnen omgaan en vrouwen het recht hebben om te studeren en te werken.'

Ons beeld van de Arabische wereld wordt bepaald door het toenemende fundamentalisme. Die Arabische showbizz waar u deel van uit maakt, kennen we niet.

'Dat fundamentalisme is ook voor ons nieuw. Wij kenden geen aanslagen of zelfmoordenaars. In Marokko ontploften nooit bommen, tot na 11 september 2001. Sindsdien vinden in de hele Arabische wereld aanslagen plaats, zelfs in Jordanië.'

'Ik houd me niet zo bezig met politiek, maar het maakt me droevig dat te zien gebeuren. Wij, de normale Arabieren, hebben evenveel problemen met die fundamentalisten als het Westen. En het maakt ons bang die groep te zien groeien. Zelfs zingen en acteren vinden ze haram, zonde. Sommigen willen zelfs geen televisie in huis. Terwijl de meeste Arabieren niets liever willen dan een normaal leven te leiden. Het beste bewijs is de groei van de showbizz, met videoclips die even goed en even sexy zijn als Westerse clips. Er worden nu ook films gemaakt over het fundamentalisme, en over de vraag waarom en hoe mensen zover kunnen komen. Artiesten proberen bij te dragen tot verandering. De Arabische wereld is heel contradictorisch. Er is dat oncontroleerbare fundamentalisme. En er is die showbizz die net zo Westers is als hier.'

Moest u zelf ook opboksen tegen maatschappelijke taboes?

'Zeker. Veel Arabieren, en zeker in de moslimwereld, kunnen geen onderscheid maken tussen de rol die ik vertolk en de persoon die ik ben. Als ik in een film een relatie heb of een man bedrieg, besluiten ze daar al snel uit dat ik in het echte leven ook een slechte vrouw ben. Dus ja, ik krijg veel kritiek. Het feit alleen al dat ik met de regisseuse Inas El-Degheidy werkte, volstond om me de woede van sommige mensen op de hals te halen. El-Degheidy heeft immers de reputatie om taboes niet uit de weg te gaan. En dus gaat men er van uit dat ik aan Marokkaanse meisjes het slechte voorbeeld zou geven. Het is aan mij om met die kritiek om te gaan, om mijn personage te verdedigen en tegelijk te bewijzen dat Sana Mousiane een andere persoon is.'

Uw filmdebuut 'Women in search of freedom' was controversieel, onder meer wegens de seksuele inhoud. Waarover ging de film?

'Over drie Arabische vrouwen die elk op hun manier in Parijs op zoek gaan naar vrijheid. De Egyptische vrouw is een ambitieuze artieste die door haar man voor de keuze wordt gesteld: in Egypte bij man en kind blijven, of naar Parijs gaan voor haar carrière maar dan wel haar zoon verliezen. De Libanese vrouw is gaan lopen voor de burgeroorlog. Overdag is ze een plichtsbewuste, conservatieve journaliste. 's Nacht verliest ze zichzelf in agressieve seks. De derde vrouw, een Marokkaanse, is gevlucht voor het misbruik door haar broers en krijgt van een Marokkaanse winkelier kost en inwoning in ruil voor werk en seksuele diensten. De drie vrouwen ontmoeten elkaar, trekken samen op, maar geen van de drie vindt in haar zoektocht naar persoonlijke vrijheid het echte geluk. Ook niet in Parijs.'

'Dat vrijheid niet op een plaats te vinden is, maar alleen in onszelf. We moeten ons zelf bevrijden van de taboes en de beperkingen die achterhaalde culturele tradities of religieuze interpretaties ons opleggen. Als we durven doen wat we denken te moeten doen, hoeven we niet naar Parijs te vluchten, maar kunnen we ook in ons eigen land de vrijheid vinden.'

En de boodschap?

'Dat vrijheid niet op een plaats te vinden is, maar alleen in onszelf. We moeten ons zelf bevrijden van de taboes en de beperkingen die achterhaalde culturele tradities of religieuze interpretaties ons opleggen. Als we durven doen wat we denken te moeten doen, hoeven we niet naar Parijs te vluchten, maar kunnen we ook in ons eigen land de vrijheid vinden.'

Het in Montreal bekroonde 'Samira's garden' wil ook taboes doorbreken.

'Samira's garden is een Marokkaanse film over een jong meisje dat wordt uitgehuwd aan een oude man. Er is geen liefde in het huwelijk, zelfs geen lichamelijk contact. Al wat de man wil, is een meid om zijn huishouden te doen, op een boerderij ver van de stad waar ze opgroeide. Uiteindelijk wordt het meisje verliefd op de veel jongere, inwonende neef van haar man. Ook die film had nogal wat impact, want het thema van gedwongen huwelijken is nog taboe in de Arabische cinema. "Samira's garden, wil al die gezinnen die hun dochters nog tot een huwelijk dwingen om de schijn van de familie op te houden, de boodschap meegeven dat ze hun kinderen ongelukkig maken.'

Ik zag dat u ook een liedje over de oorlog in Libanon schreef.

'Alle Arabieren hebben een zwak voor Beiroet. Toen Israël de Hezbollah aanviel in Libanon, vond ik het mijn verplichting als zangeres om uit te drukken wat we allemaal voelen voor Libanon. Om ons verdriet om de mensen en kinderen die stierven onder woorden te brengen.'

Voelt u zich Brits, Marokkaans of Arabisch?

'Meer Arabisch dan Marokkaans, omdat ik met zoveel mensen in de hele Arabische wereld omga. Ik heb ook veel Britse vrienden en ik breng de meeste tijd door in Londen. Daarom verkies ik de titel Arabisch-Britse artiest.'

Wat wist u over Antwerpen?

'Niets.'

En over België?

'Alleen dat jullie lekkere chocolade hebben.'

LIEVEN SIOEN