Geletterde Mensen slaat nagels met koppen

Meeslepende verhalen serveren. En vooral: het publiek amuseren. Zo luidde de bescheiden missie van Tom Naegels en Mounir Ait-Hamou voor hun duovoorstelling Geletterde Mensen. Maar tijdens de première in het Genkse C-Mine werden er toch veel na(e)gels met koppen geslagen over de multiculturele verwarring.

Door Dirk Leyman

GENK l Ook de moeilijke band tussen grootvaders, vaders en zonen is een rode draad in de voorstelling.

De grootstad en de manier waarop mensen van allerlei pluimage en etnische achtergrond er met elkaar omgaan. Dat is het geprefereerde thema van Tom Naegels.

In romans als Los (2005) en Beleg (2009) én in zijn columns vatte hij de multiculturele samenleving in al haar rauwe schakeringen, de ene keer al geslaagder dan de andere. Opvallend is dat Naegels daarbij zowel een megafoon geeft aan de volkse onderbuik en de verzuurde Antwerpenaar als aan de zelfvoldane middenklasse-intellectueel én de oudere en nieuwe migranten.

Voor de tournee in het kader van Geletterde Mensen, het intussen gereputeerde programma van Behoud de Begeerte, wilde Naegels meer dan een best of-potpourri van zijn teksten maken. Om de voorstelling meer pigment te geven, charterde hij de Belgisch-Marokkaanse acteur Mounir Ait-Hamou, bekend uit de film Les barons. Hij mag in de voorstelling aan de slag met teksten van Naegels, die hij wel in het Frans brengt. Zou de chemie tussen de Antwerpse Vlaming en de Vilvoordse nieuwe Belg werken?

Oude, lege en mobiele ziekenhuisbedden vormen het sobere decor. En ze zijn meer dan functioneel. In zo'n hospitaalbed ligt immers de stokoude bompa van Naegels op sterven, zo vertelt hij in de openingsscène. De doodzieke Bompa kennen we uit Los. Hij zat altijd vol strijdlust en verontwaardiging en loopt niet hoog op met het feit dat zijn stad wordt ingepalmd door buitenlanders en asielzoekers. En alles wordt maar boven zijn hoofd beslist. Waarom worden de balustrades van zijn sociale appartement, waar hij al vijftig jaar woont, plots blauw geschilderd, zonder hem te raadplegen? "Zijn eigen kleinzoon zag het onrecht van de blauwe balustrades niet." Waarna Ait-Hamou opduikt en vertelt over Forges de Clabecq en de legendarische "gesyndiceerde terrorist" annex vakbondsleider Roberto d'Orazio.

Uit de roman Beleg duikelt Naegels vervolgens de queeste van zoon Arno en vader Léon op in Marseille, vol gênante situaties. Toch schiet de voorstelling in het eerste deel alle kanten uit. Zowel Naegels als Ait-Hamou, allebei in hun doordeweeks schoffie, lijken hun draai nog niet te vinden. Het is uiteindelijk Ait-Hamou die het vuur aan de lont steekt, met het heel beeldend en vermakelijk verhaal van een leraar die omstuwd wordt door allochtone leerlingen en een jongen met 'vier tepels'. En zich geen raad weet met hun speldenprikjes en branie. De week nadien vraagt hij zijn overplaatsing naar een blanke school in Dilbeek. Ook Naegels gaat algauw gestroomlijnder te werk. Herkenbaar zijn de taferelen van kamperende ouders voor de schoolpoort, die een gezellige sit-in houden om maar een plaatsje voor hun kind te verwerven. Als het maar in geen concentratieschool is.

 

Clichés op losse schroeven

 

Geleidelijk aan wint de tragikomische (en weliswaar wrange) humor het pleit van de ernst. Zeker als er ook bij wijze van smeerolie een paar filmpjes worden binnengesmokkeld. Wanneer een aantal Marokkaanse tv-makers in een candid camera de Abdijstraat op het Antwerpse Kiel willen omvormen tot Abdelstraat, zorgt dat voor een gulle lach. Alle clichés op een hoopje en tegelijk op losse schroeven. Naegels out zich als fan van 'volkse humor', "afkomstig van mannen met snorren en nektapijten": "Schoonmoeders kijven, Hollanders zijn gierig, getrouwde mannen zitten onder de plak, postbodes en agenten drinken graag een pintje en Marokkanen hebben tien kinderen en profiteren van den dop." Hij haalt de Antwerpse schlagergroep The Strangers van stal, met hun klassieker 'Bij de rijkswacht'. Maar als Naegels ons vraagt om het semiracistische 'De ziekenkas' mee te lippen, waarmee ze ooit een Vlaams Blokcongres optuigden, ga je onbehaaglijk op je stoel schuiven. Ait-Hamou grijpt in en hup, Jacques Brel en 'monsieur le flamingant' wordt er tegenaan gegooid. Naegels en Ait-Hamou drijven de multiculturele verwarring vernuftig ten top.

Na dit scharnierpunt eindigt Geletterde Mensen ingetogen. Met Bompa, van wie nu definitief afscheid moet worden genomen. "Als ik u niet meer zou zien, hou u goed." Wat een schamele woorden voor een schrijver, beseft Naegels. Maar de kracht van deze voorstelling schuilt vaak in de knipogen en de dubbele bodems. En Naegels en Ait-Hamou? Dat lijken wel twee broertjes.

Geletterde Mensen met Tom Naegels, www.begeerte.be, op tournee door heel Vlaanderen tot 27 januari.

Alle Boeken