Arena Vrijstaat: de kiemen van de kloof

Op 13 november zal het precies twintig jaar geleden zijn dat de toenmalige Deurnse socialistische burgemeester Maurice Dequeecker het bevel gaf aan zijn politiekorps om de Arenaweide te ontruimen. Deze groene oase in het midden van een opmerkelijk complex van sociale woningen (ontworpen door Renaat Braem) was toen al bijna vier maanden bezet door honderden actievoerders die eisten dat het groen niet zou moeten wijken voor nog meer sociale woningen.

Auteur Tom Naegels (°1975), die zijn romandebuut Meester Kader onder meer situeert in de 'Arena Vrijstaat', leidde ons rond op de plek waar volgens hem de kiemen van de 'kloof' werden gezaaid. De kloof tussen rood en (rood)groen, tussen 'die van ons' en die van 't Stad en tussen oude en nieuwe Belgen.

De sociale woonwijk die aan de Deurense Dordrechtlaan gebouwd werd, heeft de vorm van een half afgewerkte middeleeuwse burcht. Aan de buitenkant lijkt ze oninneembaar en enkel toegankelijk via een soortement poortgebouw. De bewoners van het appartement erboven kunnen de auto's onder zich binnen zien rijden. Met de gebouwen in een halve cirkel achter ons, kijken we uit op wat ooit een enorme weide was: door schepen John Mangelschots destijds 'het Hyde Park van Deurne' genoemd.

"De toenmalige bewoners hadden van het gemeentebestuur de garantie gekregen dat de weide nooit zou worden volgebouwd. In 1979 besliste burgemeester Dequeecker, die ook voorzitter was van de sociale huisvestingsmaatschappij Moderne Woning, dat er toch nieuwe appartementen moesten bijkomen", vertelt Naegels. "Dat leidde tot een botsing tussen wat je nu de oude socialisten en de ecologisten zou noemen. De oorspronkelijke bewoners kregen het verwijt van Dequeecker, Mangelschots en ook de piepjonge schepen Marcel Colla, dat zij egoïstisch waren omdat zij andere arbeiders het recht ontzegden om het even goed te hebben als zij. Maar de bewoners wilden levenskwaliteit. Zij zagen ook wel in dat hun benepen sociale appartementen die niet konden verzekeren."

De Arenawijk is een oase van rust, maar schijn bedriegt. "Ik vind het vooral een bedreigende omgeving. Ik begrijp niet waarom socialisten het als een verworvenheid beschouwden om de lagere sociale klassen bij mekaar te stoppen en ze zo allemaal samen met hun neus op hun ellendige situatie te drukken."

"Sociale woningbouw was een van de belangrijkste troeven voor lokale politici om hun macht te vergroten en bestendigen. Zo kon Dequeecker maar liefst 25 jaar aan de macht blijven dankzij het cliëntelisme van het oude socialisme. Je kunt je voorstellen dat de schok bijzonder groot was toen langharig werkschuw tuig plots tegen hem begon te protesteren", zegt Naegels. "Tijdens de vier maanden van de bezetting heeft hij de weide nooit bezocht en als hij in het openbaar verscheen, liet hij zich omringen door lijfwachten."

Het protest tegen Dequeeckers plannen was dan ook ongemeen hevig. Er werd een actiekrantje ('t Arenake) gedrukt en Radio Arena was een voor de politie ongrijpbaar propagandamiddel; elke dag werd de zender verplaatst. Op de weide stonden op 13 november 1979, de dag van de gewelddadige ontruiming, maar liefst 180 tenten opgeslagen. Elke avond waren er debatten, optredens en lezingen.

Toen de weide ontruimd was, kwam de grote kater. De uiteraard bij het ACOD aangesloten gemeentearbeiders moesten de rommel opruimen en ze deden het ook, tot grote woede van hun 'kameraden' in de wijk. Het sociale weefsel in de Arena was volledig verscheurd en de innige band tussen de socialistische top en de dankbare militanten was verbroken.

"Wat mij vooral intrigeerde in de bezetting van de Arenaweide was dat de plek stilaan de allures kreeg van een proto-natie, een soort Vrijstaat. En zoals bij elke natievorming moeten er een paar voorwaarden vervuld zijn: een min of meer afgesloten territorium, een gedeelde geschiedenis met liefst een heroïsche veldslag (zoals de Guldensporenslag) en eigen communicatiemiddelen. Er moet verzet zijn tegen een usurperende heerser en er moet een 'vreemde' overmacht zijn die de natie wil overrompelen."

"Dat laatste facet was ook op de achtergrond aanwezig omdat Antwerpen zich in '79 opmaakte voor de fusie van '83. Burgemeester Dequeecker moest dus niet meer verkozen worden en kreeg de allures van een échte potentaat die aan niemand verantwoording verschuldigd was. Met de komst van Groot-Antwerpen en de 'vreemde heersers', kwamen dan uiteindelijk ook de migranten die jaren later voor wrevel zouden zorgen."

Tom Naegels laat zich in zijn columns voor Teek – en korte tijd ook voor De Morgen – opmerken door zijn scherpe kritiek op de socialisten. In zijn boek schetst hij ook een vernietigend beeld van de georganiseerde vrijzinnigheid.

"Ik verzet mij vooral tegen de hypocrisie die heerst in bepaalde zelfverklaarde progressieve en vrijzinnige milieus", zegt hij. "Ik ben vrijzinnig opgevoed en ik heb altijd geleerd dat het vrijzinnig ideaal inhoudt dat je als moreel verantwoord individu in volledige onafhankelijkheid moet kunnen opgroeien. Om dat ideaal te kunnen verwezenlijken in een vijandige omgeving die het katholieke Vlaanderen was, hebben de vrijzinnigen (en dus ook de socialisten) zich gegroepeerd. Dat leidde tot rituelen zoals het Feest van de vrijzinnige jeugd, tot het Lied van het Officieel 0nderwijs. Met die onderlinge solidariteit is uiteraard niets mis, maar op den duur werd ze wel exclusief. Zowel de oude socialisten als de vrijzinnigen delen de mensen op in diegenen die recht hebben op solidariteit en diegenen die dat recht niet hebben. Zo vechten ze voor een open pluralistische samenleving, maar willen zij wel beslissen wie tot die samenleving toetreedt."

"De bezetters van de Arenaweide maakten zelf ook zo'n evolutie door. Zij voelden dat ze eenzelfde lot deelden en onder het mom dat ze vochten voor hun levenskwaliteit, kwamen ze eigenlijk op voor hun 'eigen volk'. Anderzijds waren zij als embryonale ecologisten ook de voorhoede een nieuwe groep: Agalev.

Anno 1999 is de Arenawijk geen echte probleembuurt, maar toch wordt er voortdurend geklaagd en is het Vlaams Blok heer en meester in de cafés en de winkels.

"De migranten zijn een gevaar voor hun verworvenheden. Je ziet dat ook bij de socialisten: de angst dat migranten hun job afpakken; en zelfs bij vrijzinnigen: het gevaar dat de moslims de verworvenheden van de vrijzinnigen zouden aantasten. Mijn conclusie is steeds weer dat elke groep of natie de macht in eigen handen wil krijgen. Daar is op zich niets mis mee, maar het hangt er wel vanaf hoe die groep of natie zichzelf definieert; wie ze erbij laat horen en wie niet. Racisme is volgens mij ideologieloos, het zit zowel bij links als bij rechts."

Alle Boeken