Je bent jong, je bent Marokkaanse en je wordt uitgehuwelijkt. Het overkwam Saida Boujdaine. Met Tom Naegels vertelt ze in Het boek Saida haar verhaal. De schrijver vertelt voor DSL hoe het boek tot stand kwam.

DAT doe ik nooit meer, een boek schrijven met een Marokkaanse vrouw. Miserie dat je daarmee krijgt! Vanaf het moment dat Saida me had gezegd: ,,A propos, ik ben uitgehuwelijkt weggelopen afgeranseld met het hout van een ingebeukte deur, maar nu gaat alles perfect, ik zie mijn familie doodgraag en ik wil daar een boek over schrijven, doe je mee?" – vanaf het moment dat ik had geroepen "Ja! En we gaan dat genuanceerd neerschrijven. Ook al ben jij uitgehuwelijkt weggelopen afgeranseld met het hout van een ingebeukte deur, het mag niet sensationeel zijn. De mensen moeten dat begrijpen" – vanaf dat moment, dus, loop ik alleen nog maar te piekeren. Kun je zo'n verhaal wel genuanceerd neerschrijven? Kom je niet automatisch terecht in het genre ,,Een schokkende getuigenis van een moedige vrouw"? Hoe gaat (zucht) De Gemeenschap reageren? Gaat niet iedereen lezen wat hij/zij wil lezen, met telkens dezelfde dovemansdiscussie tot gevolg? En ben ik wel de geschikte persoon om dit te doen?

Ik denk dat Saida met dezelfde vragen worstelde. En eigenlijk was dat vreemd, want het zijn allemaal vragen uit Het Debat. Het Debat over beeldvorming, over integratie, over de onverenigbaarheid van hun cultuur met de onze. Maar dit boek heeft niets met Het Debat te maken. Saida wilde geen politiek boek schrijven, zelfs geen commentaar op haar cultuur of haar geloof. Ze wilde haar persoonlijke verhaal vertellen, en dat van haar familie. Als je Saida's verhaal in vijf woorden samenvat en meteen veralgemeent naar àlle Marokkaanse meisjes, ja, dan heb je materiaal voor een avond naast elkaar praten bij Jan Leyers, maar misschien wordt het tijd om deze verhalen niet meer in vijf woorden samen te vatten. Misschien heb je dan weinig respect voor de context, voor de individuele keuzes, voor de liefde en de spijt, voor de vergissingen, voor het vallen en het opstaan Kortom: voor hoe uniek en complex een mensenleven is.

Het boek Saida is het hoopvolle, schrijnende en bij momenten schokkende verhaal van één Marokkaans gezin met elf kinderen, en hoe dat gezin de laatste dertig jaar geëvolueerd is. (Let op dat woord: 'geëvolueerd'. Het gaat niet over een eeuwig onaangepaste cultuur, maar toont hoe mensen worstelen met de traditie.) Saida vindt het de essentie van haar verhaal dat het goed gekomen is met dat gezin. Ze zijn door zware crisissen gegaan, maar ze hebben het gehaald. De mannen die vroeger agressief waren tegen hun zussen zijn nu open vaders voor hun dochters. De vrouwen die Saida gedwongen hebben te trouwen, hebben haar later geholpen dat huwelijk ongedaan te maken. Het huwelijk van Saida's ouders heeft het niet overleefd, maar haar moeder is een zelfstandige vrouw die fantastisch omringd wordt door haar kinderen. En met de nieuwe generatie gaat het goed.

DAT neemt niet weg dat aan Het Debat moeilijk te ontkomen is. Saida en ik hebben lang gepraat over hoe mensen dit verhaal zouden lezen. Saida was vooral bezorgd over het oordeel van dat mythische wezen, De Gemeenschap, die dan ook vaak, te vaak naar mijn zin, onuitgenodigd over onze schouders meekeek. In het begin lachte ik daarmee: ,,Ik wil met iedereen rekening houden, maar je moet me wel namen geven. Wié gaat er aanstoot nemen aan deze passage? Je moeder? Je broer? Een vriend?" Het probleem met De Gemeenschap is dat ze geen naam heeft. Een typerende opmerking van Saida: ,,Ik ben niet bang van de mensen die mijn boek gaan lezen, maar van hen die dat niét doen." Ik vond dat te gek voor woorden. Hoe kan ik nu rekening houden met mensen die niet eens de moeite nemen om de tekst te lezen? We hebben er dan ook geen rekening mee gehouden. We vonden het belangrijk om niet te provoceren, maar inhoudelijk staat in dit boek alles wat erin moet staan.

Ik zou dan ook graag De Gemeenschap op dit podium vragen. Ik hoop dat ze aanwezig is. Applaus, graag. Bij deze schenk ik haar het eerste exemplaar van Het Boek Saida . Opdat ze eerst de moeite doet om te lezen wat er staat, voor ze via-via-via haar gevreesde anonieme oordelen begint te vellen.

Ook voor mij was het moeilijk om aan Het Debat te ontkomen. Ik kan mijn best doen om me in te leven, maar het echt honderd procent aanvoelen, zal ik waarschijnlijk nooit doen. Ik heb veel leren begrijpen, maar ik geef grif toe dat dat niet altijd lukte. Het was vaak moeilijk om mijn verontwaardiging de baas te kunnen. Ik heb heel veel bewondering voor Saida's vergevingsgezindheid. Ik herinner me dat ik na sommige gesprekken zei: ,,Hoe kun je nog met die mensen omgaan?" En zij antwoordde: ,,Allez, Tom, moet je daar nu zo geschokt over zijn? Ik heb mijn vrijheid afgedwongen. Maar het is toch ook goed dat ik kan vergeven? Als ik dat niet had gedaan, dan had ik niemand meer. Nu heb ik mijn vrijheid én mijn familie." En dan denk ik: mja, hm. Misschien is het als blanke man makkelijker om ,,onaanvaardbaar!'' te roepen. Ik heb via Saida veel vrouwen ontmoet die op een gelijkaardige manier zorgen dat ze het leven leiden waar zij zich gelukkig bij voelen, en toch het contact met familie en gemeenschap goed houden. Ik betrap me erop dat ik mijn blanke-man-zijn tegenwoordig als excuus gebruik: ik hoef er geen mening over te hebben, dat helpt toch niets, ze zullen het zelf moeten doen. (Maar laat je hen dan niet in de steek? Gaan we alles kapot relativeren, ja?!! Gaan we het hier maar wat zitten begrijpen als vrouwen geslagen worden en Zucht.)

IK hoop dat we lezers krijgen die alles willen lezen. Niet alleen die verhalen die beantwoorden aan het klassieke beeld uit Het Debat. Alles. En dan hoop ik dat ze het verhaal lezen van een vrouw die erin geslaagd is om, ondanks veel tegenwerking, een leven op te bouwen – correctie, om de spil te worden van het waanzinnigste netwerk dat ik ken. Er zijn er nog maar weinigen, of ze nu arbeider zijn of burgemeester, die Saida niet kennen, en die haar niet graag mogen. Ik zag afgelopen weekend het programma Allemaal Sam , waar ze op zoek gingen naar de meest sociale Vlaming. Ik verwachtte Saida in beeld te zien, maar ze had ongetwijfeld een andere afspraak. Als je weet waar ze vandaan komt, is dat extra bewonderenswaardig. De (bijna-)slotwoorden van Het Boek Saida zijn dan ook bijzonder toepasselijk. ,,Alles is in orde." Alles is eindelijk in orde. Niet voor iedereen, nee, niet bij allemaal, wég Jan Leyers, wég – maar voor deze vrouw wel.