In 2008 verfilmde Jan Verheyen Los, de doorbraakroman van Tom Naegels, over een journalist met liefde maar ook twijfels voor de multiculturele samenleving. Nu heeft Verheyen zich bekeerd tot de N-VA, terwijl Naegels trouw blijft aan links.

Lichte commotie, twee weken geleden, toen in een pamflet van Res Publica, een rechts genootschap dat ijvert voor een onafhankelijke Vlaamse republiek, werd opgeroepen om voor de N-VA, Lijst Dedecker of Vlaams Belang te stemmen. Onder de ondertekenaars Jan Verheyen.

Tiens, was die aardige, succesrijke filmregisseur dan een Vlaams Belanger? Verheyen verduidelijkte dat hij het pamflet niet zo grondig gelezen had, en dat hij alleen aan de N-VA dacht toen hij er zijn handtekening onderzette. In een vrije tribune in De Standaard van gisteren gaf hij meer uitleg, maar wij wilden ook wel eens horen wat Tom Naegels ervan vond.

Aan de telefoon vooraf zegt Verheyen: 'Ik deed de stemtest van VTM, en Tom stond in de top drie van mensen met wie mijn mening niet overeenkomt.' Hun vriendschap lijdt er niet onder. De twee antagonisten komen zowaar in dezelfde auto aangereden op de afspraak in een hotel in Diegem: Verheyen heeft Naegels opgepikt aan het station.

Tom, ben je geschrokken van Jans outing?

Naegels: 'Nee. Ik wist ongeveer waar Jan politiek stond. Economisch liberaal, qua veiligheid en migratie rechts van het centrum, qua ethische standpunten links. Ik vind het sowieso niet verrassend dat mensen uit de breed-culturele sector zich outen als N-VA'er. Het democratisch Vlaams-nationalisme heeft zo'n brede basis verworven, dat het overal bekeerlingen vindt. Je hoort tegenwoordig toch ook steeds vaker strenge standpunten over migratie en islam bij kunstenaars en intellectuelen? Benno Barnard, Joost Zwagerman, Geert van Istendael, Luckas Vander Taelen…'

Verheyen: 'Zo talrijk zijn die voorbeelden ook niet. Het heeft me altijd verbaasd hoe na de schok van de eerste Zwarte Zondag in 1991 veel creatieve mensen blind de andere kant zijn uitgelopen. Terwijl je toch juist van denkers zou verwachten dat ze kritisch staan tegenover de maatschappij en haar instituten? Dat die zo graag onder het Atomium optreden voor het behoud van België, en een bouchée à la reine gaan eten in Laken… Dat aanschurken tegen een door en door ondemocratisch instituut als de monarchie, ik vind dat choquerend.'

Naegels: 'Die tegenreactie na Zwarte Zondag was toch een zeer natuurlijke reflex?'

Verheyen: 'Natuurlijk, maar die reflex is nooit gecorrigeerd.'

Naegels: 'Nu doe je alsof er in twintig jaar geen enkele evolutie is geweest. 9/11 heeft toch ook een grote impact gehad op het denken over migratie en islam? Strenge kritiek op de islam wint met rasse schreden veld, ook bij linkse intellectuelen die vroeger een blind vertrouwen hadden in het multiculturalisme. Er bestaat geen links cultureel blok. De enkelingen die nu nog precies dezelfde standpunten huldigen als in de jaren 1990, hebben geen draagvlak meer. Alle sympathie voor Kristien Hemmerechts, die op haar eentje het klassieke politiek-correcte multiculturalisme blijft uitdragen. Maar ze wordt alleen door rechts opgevoerd, om aan te tonen hoe sterk de vijand wel is.'

'Ik geef toe dat België idealiseren als reactie op Vlaams-nationalisme en racisme dom is. De combinatie Vlaanderen en Wallonië op zich is niet multicultureel, het zijn twee afzonderlijke entiteiten die aan elkaar geplakt zijn. De multiculturaliteit zit anderzijds in Vlaanderen en in Wallonië, dus die hou je ook na een scheiding.'

Verheyen: 'De multiculturele samenleving is gewoon een feit. Je kunt de klok niet terugdraaien. En als bezorgde burger – sinds ik een dochter heb, ben ik een bezorgde burger…'

Naegels: 'En daarvoor niet?'

Verheyen: 'Nee, daarvoor was ik een botte egoïst. Mijn meningen waren vrijblijvend. Nu gaat het over de toekomst van mijn oogappel en dan word ik feller. Ik vind dat we recht hebben op goed bestuur. Daar betalen we genoeg voor, onze belastingdruk behoort tot de hoogste in wereld. En ik vrees dat de politieke besluiteloosheid, de angst voor de ander, veroorzaakt wordt door de buitengewoon ingewikkelde consensusstructuur van deze artificiële staat. Moeten we dan geen conclusies trekken, en ofwel eens zeer grondig herstructureren, ofwel het apart proberen?'

Het systeem draait vierkant, mede door de structuur van dit land?

Naegels: 'Dat ziet iedere redelijke mens. Maar daarom hoef je toch geen Vlaams-nationalist te worden? Ik lees in Jans opiniestuk vooral diepe frustratie over het traag malen van de democratische molen – over justitie, mobiliteit, migratie. Maar dat heeft meer te maken met het slecht werken van de consensusdemocratie dan met het vierkant draaien van België.'

Verheyen: 'Maar het één hangt toch samen met het ander?'

Naegels: 'Niet altijd. Je noemt voorbeelden die je niet louter communautair kunt verklaren. Het falende justitiebeleid heeft meer te maken met een conflict tussen politiek en magistratuur. En de discussie rond de Lange Wapper is het beste bewijs dat ook in Vlaanderen de besluitvorming vastloopt als de meningen te hard botsen. Ik zie daarom niet in waarom we zoveel beter af zouden zijn met een gesplitst België. Wel met een grondig hervormd België. Frustratie over een te trage overlegdemocratie heb je ook in onze buurlanden. Ik zie niet hoe de N-VA dat gaat oplossen.'

Verheyen: 'Ik kom tot mijn wat sombere keuze voor de N-VA door eliminatie. Als de Belgische staat een bedrijf was, waren alle directeurs van de jongste jaren ontslagen wegens ernstig tekortkomen.'

Naegels: 'En wat ga je doen als Bart De Wever ook faalt?'

Verheyen: 'Lieve Tom, die kans lijkt mij groot, maar waarom hem geen kans geven? Ik erger me dood aan van die types zoals de organisatoren van Belgavox die zeggen dat dat niet mag, omdat we mordicus moeten vasthouden aan het Belgisch compromis.'

Naegels 'Daar gaan we weer. Ik begrijp niet waarom mensen als De Wever en Jean-Marie Dedecker en jij nu, altijd zo gepikeerd reageren op een groepje kunstenaars. Mensen aan de rechterzijde met veel macht blijven doen alsof ze het slachtoffer zijn van een machtige elite van linkse en belgicistische schrijvers en kunstenaars die hun standpunten aan iedereen opdringen. Wat een onzin: Bart De Wever is de meest geïnterviewde politicus van de afgelopen driehonderd jaar. Kijk naar de cijfers: links haalt in Vlaanderen nog hoop en al 25 procent.'

Sommige mensen klampen zich ook gevoelsmatig vast aan België.

Verheyen: 'Ik niet. Ik heb niets met België, en ik ga ook niet met een Vlaamse vlag zwaaien. Ik wil goed bestuur.'

Naegels: 'Het zou me koud laten als België ophoudt te bestaan, op voorwaarde dat we niet eerst nog eens tien jaar of meer tijd verliezen met het splitsen. Maar ik denk dat het wél zoveel tijd zou kosten, en in ruil voor wat? We zouden wel wat aan efficiëntie winnen, maar we zouden ook geen tien Lange Wappers per dag bouwen zoals in China, hoor.'

Jullie zijn het over veel eens, en toch gaat de ene voor de N-VA terwijl de andere pleit voor een federale kieskring.

Naegels: 'Ofwel ga je uit elkaar, ofwel werk je met een federale kieskring. De inertie komt ten dele doordat niemand moeite moet doen om stemmen te halen in het andere landsdeel. Ik kan me voorstellen dat ik eerder op Ecolo zou stemmen dan op Groen!. Hoe absurd is dat, dat een Franstalige partij moet proberen in het eigen landsgedeelte aan zet te zijn, door Vlamingen te overtuigen om op een Vlaamse partij te stemmen waarmee die Franstalige partij dan weer zou kunnen samenwerken. We kunnen ook alleen maar hopen dat de kiezers aan de andere kant van de taalgrens voor de redelijkheid kiezen – wat ze waarschijnlijk niet zullen doen.'

Wat vinden jullie van de oproep van Stijn Meuris om uit protest blanco te stemmen?

Verheyen: 'Een interessante wake- upcall.'

Naegels: 'Ik vind het een vreemd signaal. Waarom niet oproepen om even een stap terug te zetten van het kennelijk onoplosbare probleem van het staatsbestel, en met overtuiging te stemmen voor de partij die de voor jou belangrijkste thema's het best aanpakt?'

'Wat mij bezighoudt, is hoe we omgaan met globalisering en hoe we de migratiestromen beheersen. Daarom stem ik links. Al weet ik dat ik straks weer gefrustreerd zal zijn over de besluitvorming. Maar een zekere mate van frustratie is nu eenmaal het bijproduct van democratie.'

Verheyen: 'Een zekere mate. Maar hoeveel frustratie kan een mens blijven accepteren?'

Naegels: 'Ik heb de indruk dat de bereidheid om vertraging te accepteren in de besluitvorming in heel Europa afneemt. Het heeft iets te maken met een soort sms-gedrag, met de snelheid van het internet ook. "Ik vind dat het zus en zo zit, en dan moet het godverdoeme zo zijn., Mensen die zo redeneren, stemmen op de politicus die rechtdoorzee en radicaal is. Daarom wint de jongste jaren telkens een andere partij vijf procent of meer boven zijn potentieel, omdat ze een politiek supertalent in de aanbieding hebben.'

Tom zegt dat je een gefrustreerde kiezer bent die op De Wever stemt omdat het een toffe mens is.

Naegels: (lachend) 'Zo heb ik dat niet gezegd.'

Verheyen: 'Laat maar, het is niet onjuist. Veel mensen in Vlaanderen hebben dezelfde analyse van de problemen, maar weten niet op wie te stemmen om er iets aan te doen. Omdat vrijwel alle partijen het al eens hebben mogen proberen, en er niet veel van bakten. Dan zijn proteststemmen – 'de Jean-Marie, die durft het tenminste nog eens goed te zeggen' – niet onlogisch. En Bart De Wever heeft het voordeel dat hij het niet alleen goed kan zeggen, maar dat hij ook een grote aaibaarheidsfactor heeft. Want de gemiddelde kiezer loopt niet dagenlang programma's af te wegen. De tofheidsbonus is vaak doorslaggevend. Ook bij mij speelt die een rol. Maar toch vooral het feit dat ik goed bestuur wil voor mijn belastingcenten. En dus zeg ik nee tegen de verantwoordelijken voor de obscene uitverkoop van staatspatrimonium om begrotingen te doen kloppen, of het uitbetalen van brugpensioen op 52 jaar.'

Misschien is een akkoord tussen de SP.A en de PS wel de kortste weg naar een staatshervorming.

Verheyen: 'Gaan we met al wat we weten ons land nog vier jaar laten regeren door de PS? Ik vrees voor het horrorscenario dat op 14 juni de N-VA de grote overwinnaar is in Vlaanderen, maar dat de socialisten de grootste politieke familie worden en toch weer aan zet komen. Want zie je de N-VA en de PS al in één regering?'

Naegels: 'Alle Vlaamse partijen zijn het eens over de noodzaak van een grondige staatshervorming, dus dat maakt niet zoveel verschil. Het is alleen hopen op bereidwilligheid aan de overkant. Ik blijf links stemmen vanwege hun standpunten op voor mij belangrijke thema's. En ook omdat je niet te vaak van basisvisie moet veranderen als kiezer.'

Verheyen: 'Ik ben somberder dan Tom over de kansen op een oplossing. Er zijn gewoon te weinig banden en affiniteiten tussen het zuiden en het noorden. We kennen elkaar niet. Bovendien stemmen wij al jaren centrumrechts en zij centrumlinks. Ik ben geen flamingant. Ik stel gewoon vast dat we geen behoorlijk beleid voeren omdat we het over alles oneens zijn. Dat weten we toch stilaan, na decennia proberen? Daarom zeg ik, uit pragmatisme, laat het ons dan apart proberen. Maar ik denk niet dat Bart De Wever de Messias is. Goed mogelijk dat hem overkomt wat Leterme de vorige keer is overkomen: te succesvol, en dus gesaboteerd. En hoe dan ook zal hij zijn populariteit snel verliezen als de N-VA wél een kans krijgt: want de volgende regering zal puin moeten ruimen.'

Plaspauze. Tijd om over te schakelen op het onderwerp dat hen bindt: Los, de roman en de film over omgaan met multiculturaliteit. Tom Naegels woont in Antwerpen in een sterk gekleurde wijk en stuurt zijn bijna driejarige zoontje Eli naar een buurtschooltje met 98 procent allochtone kinderen. Jan Verheyen is vanuit Antwerpen naar een dorpje in West-Vlaanderen getrokken met zijn vrouw en dochter Anna.

Jan, was dat nu een vlucht voor de boze stadswereld?

Verheyen: 'Lien en ik zijn op de buiten opgegroeid. Dat heeft de doorslag gegeven toen we overwogen wat voor jeugd we Anna wilden geven. Ik heb in Antwerpen, Londen en Los Angeles gewoond, ik zie steden dus niet als verderfelijk. Al moet ik toegeven dat ik schrik als ik lees dat in 2020 85 procent van de Brusselaars en 55 procent van de Antwerpenaars allochtoon zullen zijn. Is dat multicultureel?'

Naegels: 'Ja, want die allochtonen komen van diverse culturen.'

Verheyen: 'Er zijn sowieso ernstige samenlevingsproblemen. Gisteren vertelden vrienden – uit het vriendelijke Gent – me dat hun tienjarige dochters in hun eigen straat continu voor hoer worden uitgescholden.'

Naegels: 'Dat is ernstig, maar het stoort me als het samenleven tot dat soort kwesties wordt herleid. Vlamingen hebben nogal de neiging om zich uit hun eigen samenleving terug te trekken, zich een veilige cocon te spinnen, en dan mondjesmaat interesse te betonen in wat er in de buitenwereld gebeurt. Ze pikken er dan een of twee anekdotes uit, die altijd herhaald worden. Velen willen niet geloven dat dat schooltje van mijn zoontje echt een goed schooltje is, en dat we het daar echt naar onze zin hebben.'

Hebben jullie destijds vooraf gepraat over de verfilming van 'Los'?

Naegels: 'Jan is een dienstbare regisseur. Zijn standpunten over deze thematiek verschillen radicaal van de mijne, en toch heeft hij vrij trouw mijn visie op het scherm gebracht.'

Verheyen: 'Ik heb Los altijd een onwaarschijnlijk interessant en slim boek gevonden. Het gaat over twijfels die hij heeft en die ik heb, al komen we bij andere oplossingen uit. Ik heb niet geprobeerd dat te manipuleren in de film. En vijf jaar later heeft het boek niets van zijn relevantie verloren, dat zegt toch ook wel iets. Ik neem aan dat jij dat ook wel jammer vindt, dat het nog steeds even relevant is?'

Naegels: 'Wat het boek zelf betreft, is dat niet jammer. Maar wat de samenleving betreft wel.'

Verheyen: 'Voor mij was Los een interessante ervaring. Ik heb met de allochtonen op de set veel gediscussieerd, en veel geleerd. Ik ken nu ook beter de twee kanten van de medaille. Maar heeft het maken van Los mij hoopvoller gemaakt over die samenlevingsproblemen? Niet noodzakelijk. Mijn hart bloedt zowel bij mijn vriend wiens dochters uitgescholden worden, als voor allochtonen met een grote integratiebereidheid die toch geen toegang krijgen tot bepaalde jobs.'

Opvallende taal voor iemand die alleen maar afstand van het Vlaams Belang neemt omdat het een verloren stem zou zijn.

Verheyen: 'Dat doe ik ook vanuit een soort fatsoen, hoor. Al blijf ik vinden dat die partij op een bepaald moment de verdienste heeft gehad een item op de agenda te plaatsen. Daarna is de nuance zoekgeraakt, maar het idee dat al twee generaties grotendeels verloren zijn en dat je daaraan iets moet doen: daar waren we zonder hen misschien niet toe gekomen.'

Naegels: 'Het Vlaams Belang heeft dat nooit aangekaart om een probleem op de agenda te zetten, ze hebben het probleem gebruikt om het politiek bestel lam te leggen.'

Tom, vind je het erg dat iemand als Jan voor De Wever kiest?

Naegels: 'Nee. Jan is in de loop der jaren opgeschoven naar rechts. Voor mensen die zo denken, is de N-VA een verstandige keuze. Niet alleen omdat het de doodsteek is voor het Vlaams Belang, ook omdat het een redelijke partij is voor onderwerpen van maatschappelijk belang. Dat geldt althans voor De Wever. Het probleem is dat hij zijn partij helemaal in zijn schaduw stelt. Als ze 25 procent halen, zal dat 20 procent De Wever zijn en 5 procent de partij van Bourgeois en Brepoels. De Wever is gematigder dan zijn partij. Een milde conservatief.'

Jan, heb jij begrip voor wie nog Groen of SP.A stemt?

Verheyen: 'Ik heb respect voor mensen die trouw blijven aan hun ideologie. Ik heb zelf ook nog links gestemd, maar ik heb dat schip verlaten. Nu ben ik politiek dakloos. Mijn voornemen om voor de N-VA te stemmen, is niet zonder aarzeling. En ik ga zeker nooit zelf in de politiek als wit konijn. Omdat ik daar niet zwaar genoeg voor weeg, en omdat het moeizaam zoeken naar compromissen niet goed rijmt met mijn temperament.'

Je zou ook je politieke visie in een auteursfilm kunnen gieten.

Verheyen: 'Waar tweeduizend mensen naar gaan kijken, om dan in een diplomatieke valies naar het festival van Vladivostok te worden gestuurd? Dank je wel. Ik denk trouwens dat er in mijn films wel een zekere visie zit. In Dossier-K zeg ik wel iets over justitie. En zelfs een komedie als mijn nieuwe Zot van A is in deze tijden bijna een statement, omdat die film haaks staat op cynisme.'

Sommige mensen vinden je nieuwe politieke houding misschien cynisch.

Verheyen: 'Het is een eerlijke beslissing na lang nadenken. Het is meer dan een proteststem en het is ook geen stemadvies. Als ik zo zeker was, zou ik aan Bart De Wever gevraagd hebben of hij nog een plaatske had op zijn lijst.

Wat levert 25 procent voor de N-VA straks op om uit de impasse te komen?

Verheyen: 'Dat weet ik begot niet. Ik vrees dat de socialisten sowieso de grootste familie worden, en dat er – tegen het oordeel van de Vlaamse kiezer in – toch weer een centrum-linkse regering komt. Ik wens hen alle succes met puinruimen.'

'Ik zou graag een intelligent antwoord horen op de vraag: hoe komen we uit deze shit? Maar ik weet het niet. Ik weet onderdelen van het antwoord. Dat brugpensioen op 52 echt niet meer kan, dat fiscale fraude even hard moet worden aangepakt als misbruiken in de sociale zekerheid. Maar dé oplossing heb ik niet.'