De Standaard, 1 december 2018

Afgelopen week ging ik naar Girl kijken, de onder prijzen en laaiende recensies bedolven film van Lukas Dhont, die het ook aan de kassa goed doet. In het gesprek met vrienden achteraf rakelde ik de herinnering op aan de eerste keer dat ik bewust nadacht over transgenders. Dat was in 2008, toen Het Laatste Nieuws twee lange artikels publiceerde over een dertienjarige die een geslachtsverandering wilde. (Toen ik ze opnieuw opzocht, realiseerde ik me dat film en artikels over dezelfde persoon gingen.)

Ze zijn me altijd bijgebleven, omdat ik onverwacht verzet bij mezelf gewaar werd, een spontane afwijzing waar ik de vinger niet op kon leggen. Niet omdat ik iets tégen transgenders had, zo onderhandelde ik met mezelf, maar ik vond het overdréven – ja dat was het, over­dreven – om zoveel aandacht te besteden aan iets wat toch, ongetwijfeld, een uitzondering was? Dat je homoseksualiteit normaal vond, natuurlijk, maar transgenders? Welke rare minderheden gaan ze nog ­bovenspitten?

In de loop van de voorbije tien jaar is dat verzet weggeëbd. Ik herinner me de artikels als het startpunt van een bescheiden persoon­lijke evolutie. En ik ben niet de enige Vlaming die die beleefd heeft. Het Laatste Nieuws sprak in 2008 van ‘een taboe’ en dat was het ook. Vandaag is dat op zijn minst geërodeerd. Vlamingen kiezen er vrijwillig voor om zich te laten ontroeren door een verhaal dat ze niet zo lang geleden zouden hebben weggezet als een poging om hun waarden op te dringen die niet de hunne zijn.

En nu komt het punt dat ik hiermee wil maken. Die culturele evolutie heeft zich afgespeeld tegen een achtergrond van massamigratie.

Andere waarden

Nee. Stop. Keer u nu niet om met de sneer: ‘Naegels, stop met alles tot uw eigen dada’s te reduceren! Transgenders en migratie, wat heeft dat er nu mee te maken?’

Het heeft er alles mee te maken. Een van de krachtigste ideeën die het debat over migratie in Europa sturen, is dat die een bedreiging vormt voor de Europese, in ons geval de Vlaamse identiteit. Intuïtief lijkt dat ook voor de hand te liggen: hoe meer mensen met andere waarden erbij komen, hoe meer invloed dat moet hebben op de autochtone cultuur. Alleen, dat gebeurt niet.

In de periode tussen de artikels en de film zijn er zo’n 400.000 Vlamingen van buitenlandse herkomst bijgekomen, een stijging van 15,3 naar 20,5 procent. Als we alleen kijken naar de groep met een origine van buiten de EU of uit Oost-Europa – waarvan we gemakshalve ver­onderstellen dat ze afwijzend staat tegenover transgenders – dan gaat het over een stijging van 8,7 naar 13,2 procent. Als de hypothese klopt dat migratie de meerderheids­cultuur van gedaante kan doen veranderen, dan zou de tolerantie voor transgenders dus moeten zijn afgenomen. In de praktijk zagen we het tegenovergestelde.

Het is natuurlijk maar één voorbeeld, gemeten over een relatief korte periode. Het is mogelijk dat de culturele impact van migratie zich pas op de langere termijn laat voelen. Dat kan – alleen zien we ook dat niet.

Temptation island

Wat mensen vaak vergeten, is dat West-Europa tijdens de hele na­oorlogse periode migratie gekend heeft, met pieken in de jaren 60 en 70, en vanaf de late jaren 90. Dat betekent dus dat álle grote culturele omwentelingen die zich sinds de Tweede Wereldoorlog in West-Europa hebben voltrokken, plaats­vonden in een tijd van migratie. Inclusief het mainstream worden van de ‘verworvenheden’ die nu tot de kern van onze identiteit gerekend worden: de seculiere samenleving, de gelijkheid van man en vrouw, de seksuele vrijheid. In het monoculturele België, voor de komst van de gastarbeiders, bestonden die niet.

Europeanen hebben zich dus ontkerkelijkt, terwijl er zich grote groepen gelovige migranten vestigden. Europese vrouwen hebben zich ­geëmancipeerd, terwijl het aandeel vreemdelingen met traditionele genderopvattingen steeg. Toen Kartonnen dozen verscheen, in 1992, woonden er 1.200.000 mensen van buitenlandse herkomst in België. Vandaag zijn dat er een miljoen meer. Toch groeide Tom Lanoye in die tijd uit tot de populairste auteur van zijn generatie, hebben homo’s het recht verworven om te trouwen en kinderen te adopteren. Je zou overtuigend kunnen argumenteren dat migratie de acceptatie van holebi’s net vooruitgeholpen heeft, omdat daardoor ook rechtse en conservatieve politici (en burgers) zich achter hen geschaard hebben.

Een uitbarsting van feministisch activisme als #MeToo, zou die hebben kunnen plaatsvinden in een ­cultuur die bezig was te veranderen onder invloed van de conservatieve waarden van niet-Europese nieuw­komers? Zou Tinder zo’n succes zijn kunnen worden? Programma’s als Temptation Island of Blind Getrouwd, zouden die zoveel kijkers halen?

Het minste wat je zou verwachten in een cultuur die islamiseert, is dat het alcoholverbruik er daalt. Maar integendeel, het stijgt. En de modal shift van de auto naar de fiets, je denkt toch niet dat die wordt aangestuurd door die autogekke Marokkanen en Roemenen?

Invloed van de Amerikanen

Het is niet gebeurd. Hoeveel vreemdelingen er ook bijkwamen, de westerse cultuur stoomde verder op het pad dat ze sinds de jaren 60 was ingeslagen. En die hoofddoeken dan? De boerkini’s? De eindeloze ­ruzies over de islam? Die zijn er, ­natuurlijk. Er is wel degelijk een islamisering gaande – onder moslims. Dat leidt tot conflicten. Maar die zijn geen teken van beïnvloeding. Mocht ‘onze identiteit’ zich inderdaad aanpassen aan ‘hun identiteit’, dan zouden ze net moeten afnemen.

En wat als de soumission dan misschien niet gebeurd is in de afgelopen zestig jaar, maar er in de volgende zestig, als de demografie haar werk doet, wél aankomt? Goh, ja. Kijk eens naar de Vlaamse cultuur van zestig jaar geleden. Die is wel degelijk waan-zin-nig veranderd. Niet onder invloed van de migranten, wel onder die van de Amerikanen, onder die van de economie, en onder die van technologische innovaties. De auto, de tv, de wasmachine, de pil, de computer, de gsm, internet en sociale media. Díé hebben onze cultuur fundamenteel beïnvloed, in die mate dat als je een Vlaming uit 1960 naar vandaag zou ­teleporteren, die zou oordelen dat zijn identiteit compleet is uitgewist. Onze cultuur heeft de zijne onderworpen. En behalve Wim Sonneveld vond niemand dat erg.

In de volgende decennia zal ongetwijfeld hetzelfde gebeuren. Die zekerheid hebben we: de Vlaamse identiteit van 2080 zal onherkenbaar verschillen van de onze. Maar waarom je kapot stressen over een dreiging die geen dreiging vormt, als de échte omwenteling onverwacht zal zijn, en ons zonder morren met zich mee zal slepen?