Le ridicule ne tue pas, wordt gezegd­, maar een lichte hart­verzakking kun je er wel van krijgen. Afgelopen week prees de nationalistische opiniesite Doorbraak een boek aan dat beweert dat de klimaatverandering goed is voor de wereld­. Rond 1900 was het CO₂-gehalte in de atmosfeer immers gevaarlijk laag. Bossen groeien nu als nooit tevoren. Er zijn veel meer ijsberen. Het Great Bar­rier Reef doet het gewéldig. ‘De werkelijkheid is ook hier precies omgekeerd van wat men ons probeert wijs te maken’, besloot het Boekenteam, wat in al zijn absurditeit het ethos van deze tegen­cultuur goed samenvatte.

Het is moeilijk om het belang van Doorbraak in te schatten. Je zou de site kunnen wegzetten als een marginale speler, die de aandacht hier niet waard is. Maar dat botst met de overduidelijke ambities van de redactie, die blijken uit de oprichting van een eigen uitgeverij, de productie van podcasts en video­content, de organisatie van sponsor­diners waarop Jan Jambon en Tom Van Grieken komen spreken, de vele andere­ politici­ die er opiniestukken slijten­, en de grote namen – toch zeker in die kringen – die geregeld bijdragen publiceren, zoals Siegfried Bracke, Dirk Rochtus, Jean-Pierre Rondas, Benno Barnard en Luckas Vander Taelen.

Elite van roversbaronnen

Doorbraak is ook lid van Media21, de koepel van ‘onafhankelijke digitale media­’ waar onder meer Apache, het weten­schapsblad Eos en Mo* toe behoren. Media21 krijgt geld van de Vlaamse overheid om mediakritische themadossiers te maken, waarmee leerkrachten aan de slag gaan om hun leerlingen media­wijs te maken. En tegelijk is het dus dé plaats in Vlaanderen waar klimaat­negationisten en antivaxers hun ‘alles is het omgekeerde van wat u wordt wijsgemaakt’-versie van de wereld­ mogen uitdragen. Vaak in apocalyptische­ en opruiende termen.

Vaste columnist Alain Grootaers, de oud-hoofdredacteur van P-Magazine die zijn tweede jeugd beleeft als complotdenker, trok donderdag weer ziedend van leer tegen ‘de incompetentie, lafheid, ruggengraatloze valsheid, hypocrisie, narcisme, hebzucht, arrogantie en egoïsme van een generatie internationale en nationale politici en een globale elite van roversbaronnen en luxetechnocraten’. Zelfs Dries Van Langenhove zou even twijfelen of dat nu toch niet een beetje te fanatiek klonk. ‘Een radicale omwenteling is op komst’, donderde Grootaers. ‘Het kan niet anders.’

Ben ik de enige die bang wordt als hij dat leest? Wat doen beschaafde heren als Bracke en Barnard in dat gezelschap? Hoe geloofwaardig is een orga­nisatie die jongeren op school moet leren om de berichtgeving van de VRT of De Standaardkritisch tegen het licht te houden – ‘let bij een peiling altijd op de foutenmarge!’ – als ze zulke flagrante­ overtredingen van iedere journalistieke­ standaard in eigen rangen­ duldt?

De Luciens

De klassieke tegenwerping is dat de regu­liere nieuwsmedia de opkomst van dit soort sites aan zichzelf te wijten hebben, omdat ze te weinig ruimte bieden – zowel op de opiniepagina’s als in de berichtgeving – voor de diversiteit aan visies en ervaringen onder de bevolking. Daardoor voelen mensen zich niet vertegenwoordigd en verliezen ze hun vertrouwen.

‘Het overgrote deel van de mails die ik gekregen heb, zijn mensen die zeggen: ken mij’, zei Tim Pauwels deze week naar aanleiding van zijn afscheid als ombudsman van de VRT-nieuwsdienst(DS 30 augustus). En als voorbeeld: ‘Er is een groep van wat oudere mensen uit arbeidersmilieus die nooit gestudeerd hebben. Ik noem ze de Luciens­. Die zitten vaak in mijn mailbox. Ze krijgen weinig aandacht. Lucien voelt zich verwaarloosd.’

Toen ik zelf ombudsman was bij deze­ krant (2011-2016) had ik dezelfde ervaring. Veel mensen verlangen om gezien te worden en zoeken die erkenning ook in de berichtgeving. Ik heb er talloze keren op gehamerd dat het belangrijk is dat een brede groep zich met het nieuws kan identificeren en dat vind ik nog altijd. Maar ik ben er gaandeweg ook de relativiteit van gaan zien. Wie zich verwaarloosd voelt, doet dat niet omdat één reportage of één medium onvoldoende aandacht heeft voor zijn kant van de zaak – het is een algehele vervreemding van de volledige cultuur. Het verlangen om gezien te worden, is bodemloos. Stel dat er een grote reportage verschijnt die helemaal overeenstemt met hoe jij in het leven staat, dan kan dat kortstondig helpen, maar een zijdelingse opmerking in een interview een bladzijde verder die jij als kwetsend ervaart, kan dat al ongedaan maken.

Het is geen toeval dat de complot­theorieën over de vaccins het sterkst aansloegen bij rechtse nationalisten, bij mensen met een migratieachtergrond en bij links-alternatieve esoterici. Elk van die gemeenschappen voelde zich tevo­ren al vervreemd van de dominante cultuur en haar instellingen: nationa­listen omdat die in hun ogen gedomineerd worden door links, allochtonen omdat ze ze als racistisch zien, en de alter­natievelingen omdat ze ze hard vinden, spiritueel leeg, beheerst door het grote geld, niet ‘geaard’ of ‘verbonden’ genoeg. Elk ziet de mainstreampers als spreekbuis van dat gehate regime.

Aparte nieuwsmedia, die de actualiteit benaderen vanuit het specifieke waardekader van elke groep, kunnen in die situatie zeker een meerwaarde zijn. Als ze erin slagen om het wantrouwen tegen­ de journalistiek te overwinnen, kunnen ze mensen bereiken die anders slecht geïnformeerd door het leven gaan en gevaarlijke keuzes maken.

Radicale reset

Dé crux daarbij – en dat is een dilemma waarmee antisysteempartijen ook kampen – is of je het wantrouwen overwint of versterkt. Breng je je doelgroep, door rekening te houden met haar argwaan, dichter bij de rest van de samenleving, of cementeer je net haar koppige afzondering? Help je ze het onderscheid te maken tussen waarheid en verzinsel, verzoen je ze met de tijd waarin­ we leven­ – of glijd je mee af in het obscu­rantisme, en wakker je haar verlan­gens aan naar een radicale reset, een kladderadatsch, een revolutie die deze verrotte maatschappij met haar corrupte­ elite van de kaart zal vegen?

Het is een dilemma waar Doorbraak geen keuze in maakt. Zoals de politieke beweging waaruit ze voortkomt, smeedt de site een alliantie tussen beschaafde, oudere heren die genieten van dure wijn en het hoofd schudden over de naïvi­teit van de jeugd, en schreeuw­lelijkerds die de wereld willen zien branden. Waarbij de eersten doen alsof ze de laatsten niet hebben gezien. Terwijl het hún degelijke reputatie in de mainstreamcultuur is – die ze hebben opgebouwd binnen de reguliere media, die ze nu verachten – die geloofwaardigheid en uitstraling verleent aan de wappies­, de malloten en de eindtijd­profeten.

Verschenen in De Standaard van 3 september 2022.