Ben ik de enige die een wrang gevoel kreeg bij dat korte stukje in de krant gisteren? 'Illegalen gestikt in boot op weg naar Lampedusa.' Volgt een verhaal dat dermate schrijnend is, dat het voor ieder die nooit op dié boot naar Lampedusa heeft gevaren, haast bovenmenselijk is het zich voor te stellen. En toch: dat woord. Dat incriminerende woord. Gebruikt voor gestikte mensen. Die niet eens illegaal waren, op het moment van hun dood.

Eigenlijk is het raar, nee? Al sinds 2008 circuleert er een aanbeveling van de Vluchtelingenorganisatie van de VN, ondersteund door de Vlaamse Vereniging van Journalisten, die aanmaant het woord 'illegalen' te vermijden. Het mag neutraal klinken, zozeer zijn legalen eraan gewend geraakt, maar wie de term even op zijn tong proeft ziet meteen het probleem.

De VN zelf gebruikt 'irregular migrants'. In het Nederlands is er 'mensen zonder papieren' of, gek, het Franse 'sanspapiers'. In het artikel hierboven gaat het eigenlijk over 'bootvluchtelingen'. Alternatieven genoeg.

En toch: afgelopen maand alleen al duikt 'illegalen' in deze krant op in 17 afzonderlijke stukken. Soms in gekke contexten: 'Exact twee jaar na het startschot van de regularisatiecampagne hebben al ongeveer 28.000 illegalen papieren gekregen op basis van de nieuwe criteria' (DS 19 juli). Blijft iemand dan illegaal, zelfs nadat hij papieren heeft gekregen? Geef je de term in op Mediargus, de database van alle Vlaamse media, dan blijkt hij het afgelopen jaar gebruikt in 1,500 stukken.

Moeilijk is het nochtans niet om hem te vermijden. Een poosje geleden verscheen in het New York Times Magazine de getuigenis van Jose Antonio Vargas, een journalist voor The Washington Post, The New Yorker en The Huffington Post. Daarin bekent hij dat hij al achttien jaar zonder verblijfspapieren in de VS woont: op zijn twaalfde vertrok hij met een mensensmokkelaar van de luchthaven van Manila. In het stuk gebruikt hij consequent 'undocumented immigrant.' Dat klinkt niet raar.

Of laat ik het onverdachte, want zeker niet als links te boek staande magazine The Economist citeren, in zijn taalrubriek: 'Wij vermijden 'illegalen'. 'Illegalen' heeft een inherente negatieve betekenis en dus herinnert onze woordkeuze onszelf én onze lezers eraan, dat illegale immigranten ook mensen zijn.'

Waarom zou De Standaard niet dezelfde politiek voeren?

Guatemalteek

Nu ik toch mijn oude liefde voor mijn taal aan het uitleven ben: het is al lang mijn overtuiging dat praten over migratie, globalisatie en 'diversiteit' vaak zo moeilijk is, omdat veel van de woorden die we daarvoor routineus gebruiken, een onduidelijke betekenis hebben. Ze doen niet wat ze moeten doen. Het beste voorbeeld daarvan is het goeie oude 'allochtoon'. Dat betekent namelijk helemaal niets.

Enkele voorbeelden uit deze krant. Wat klopt er niet aan deze zin? 'Sinds het incident in Brussel een week geleden, waarbij een homo in elkaar werd geslagen, worden allochtonen met de vinger gewezen en laait het racisme bij holebi's weer op. Ook al was de dader een Guatemalteek.' (DS 27 juni) Is een Guatemalteek dan geen allochtoon?

Of deze: 'In Affandina komen niet alleen autochtonen en allochtonen, maar stappen ook moslimmeisjes vlot over de drempel.' (DS 2 juli) Zijn moslimmeisjes dan geen allochtonen? Hm, ze kunnen natuurlijk ook bekeerde autochtonen zijn. Of zijn bekeerde autochtonen eigenlijk allochtonen? Help!

En een laatste: 'Dirk Dermout wil nu uitzoeken of allochtonen via het onderwijs toegang kan worden verschaft tot een baan bij de brandweer, want op dit moment telt het Gentse korps geen enkele werknemer van Turkse afkomst.' (DS 1 augustus) En wat als er straks tien Guatemalteken solliciteren?

U ziet waar ik heen wil. Strikt genomen betekent 'allochtoon': iemand van niet-Westerse afkomst. In de praktijk wordt het alleen gebruikt voor Marokkanen en Turken.

Congolezen, Russen, Venezolanen, Chinezen, Libiërs of Indiërs zijn geen allochtonen, ook al zijn ze dat wel. Lukaku is geen allochtoon, ook al is hij dat wel. Stromae is geen allochtoon, ook al is hij dat wel. Zelfs bij Egyptenaren aarzel ik. Libiërs? Hmm. Marokkanen en Turken – alleen zij. Maar waarom zouden die twee in één categorie passen? Omdat ze in dezelfde periode naar België gemigreerd zijn, en in de Belgische verbeelding bij elkaar horen?

Zucht

Ik weet dat veel mensen deze discussies moe zijn. En dat ze vermoeden dat er aan de taal geprutst wordt om de werkelijkheid te verbloemen. Het is net omgekeerd: je kan pas beginnen te proberen die maalstroom van de werkelijkheid te vatten, en al die levens van al die mensen die erin rondlopen, als je daarvoor scherpe, heldere, juiste woorden ter beschikking hebt. Bovendien: je taal eren, nadenken over woorden, ze wikken en wegen en indien nodig vervangen door betere: is dat niet de essentie van wat een vakman doet, die met schrijven zijn brood verdient?

'Allochtoon' moét niet weg, zoals 'illegaal' weg moet. Wel is het een onduidelijk en onnodig woord, waarmee we onszelf tegenspreken. Het zou niet gek zijn als men op redacties zou nadenken over een helder alternatief. Als we daarmee klaar zijn, ken ik er nog wel een paar.