'The Joker uit Batman was zijn voorbeeld', dreunde onder meer Het Laatste Nieuws afgelopen maandag. Die rotsvaste zekerheid werd ettelijke keren herhaald; op amper twee pagina's lezen we: 'Alles wijst erop dat Kim De Gelder wel degelijk zijn inspiratie haalde bij The Joker, het angstaanjagende personage uit de Batman-films.' 'Ook werd duidelijk dat de babymoordenaar zich liet inspireren door de waanzinnige The Joker uit de laatste Batman-film.' 'Het staat nu overigens vast dat hij zich liet inspireren door The Joker, een personage uit Batman-films.' 'Dat hij zijn inspiratie haalde uit dit personage, druipt van de computergegevens af.'

Een mens vraagt zich af wat 'alles wijst erop' of 'druipt ervan af' nog betekenen als een dag erna de hele Joker-piste alweer verlaten werd, maar bon, over de tegenstrijdigheden waarmee we de afgelopen week om de oren geslagen zijn, is al genoeg geschreven. Het is die Joker die me fascineert.

Of toch de rol die hij speelde – niet in het hoofd van De Gelder, maar in de berichtgeving.

Waarom precies hij? Waarom hebben alle kranten op zaterdag én maandag grote verhalen gebracht over de 'meer dan opvallende' gelijkenissen tussen De Gelder en Heath Ledgers personage? Omdat er beweerd werd dat hij zijn ogen zwart en zijn gezicht wit had gemaakt? Zelfs àls dat zo was geweest, dan nog is dat een archetypisch 'masker van de dood', dat opduikt in talloze strips, boeken, films en rockconcerten. Marylin Manson, Alice Cooper, King Diamond, Slipknot, de moordenaar uit Scream, Michael Myers uit Halloween… Waarom dan speciaal The Joker?

Een banale verklaring kan zijn: omdat Heath Ledger die vrijdag toevallig in alle kranten stond, met zijn postume Oscarnominatie. Dat heeft velen als eerste aan hém doen denken. En zodra dat idee had post gevat, zocht men naar aanwijzingen om het te bevestigen: dat De Gelder zou hebben zitten grinniken tijdens zijn eerste verhoor, dat zijn naam een anagram is van 'Ledger', dat The Joker in de film ook ergens zegt: 'Ik heb een vraag' (ja, duh), dat de moorden een jaar en één dag na Ledgers overlijden hebben plaatsgevonden…

Mijn gok is dat er niet meer aan is dan dat. Maar zelfs als er betere aanwijzingen zijn (en er zijn kranten die dat volhouden), dan nog is de vraag waarom het verhaal zo groot werd gebracht. Veel leert het ons niet over zijn beweegredenen, toch?

Ah – maar dat is dus wél de bedoeling. In de eerste dagen na het drama, toen De Gelder nog niet praatte en er over zijn achtergrond weinig geweten was, speelde The Joker de rol van culturele referentie, die inzicht moest opleveren. Onder het mom van neutrale duiding – uitleggen aan wie de film niet gezien heeft, wie Heath Ledgers personage precies is, en wat het vertolken ervan bij de acteur heeft aangericht – werd een stroom aan implicaties gegenereerd, met uiteindelijk één boodschap: Kim De Gelder is Het Kwaad, hij moordt louter voor zijn plezier.

Het Belang van Limburg meldt: 'De hele zinloze aanslag op onschuldige wezens lijkt te passen bij de haatfilosofie van The Joker tegenover de maatschappij.'

'The Joker moordt om het kwade in de mens in de verf te zetten', vertelt Het Laatste Nieuws ons. 'Sommige mensen hebben geen motief nodig', wordt over hem gezegd. 'Ze willen gewoon de wereld zien branden.'

Waarom De Gelder voor messen koos? Zowel Gazet van Antwerpen als Het Laatste Nieuws zijn formeel: 'De vergelijking houdt steek als je zijn wapengebruik onder de loep neemt. Ook The Joker is verzot op messen en bekent in The Dark Knight: 'Ik gebruik een mes, omdat vuurwapens te snel zijn.'

Batman helpt ons zelfs om De Gelders relatie met zijn ouders te analyseren. 'The Joker geeft een reden mee voor zijn waanzin: haat tegenover zijn vader.' 'The Joker heeft een groot litteken op zijn gezicht, het resultaat nadat zijn dronken vader hem tijdens zijn jeugd met een mes heeft bewerkt.'

'Of Kim De Gelder dezelfde vaderhaat heeft, blijft voorlopig onduidelijk.' Maar we hebben het gesuggereerd.

Fictie kan helpen om de realiteit te duiden. Verhalen kunnen dienen om traumatische gebeurtenissen te begrijpen: hoe monsterachtig de dader ook lijkt, we kennen hem uit films en romans. Maar hier staat de fictie het begrip in de weg. Door een dermate eendimensionaal personage te kiezen, zonder geschiedenis, psychologie of beweegredenen, worden we emotioneel en intellectueel voor een blinde muur geplaatst. Het enige wat we kunnen denken is: waar was Batman?

Bovendien stuurde het Joker-model de berichtgeving dermate, dat het dagenlang een verkeerd beeld gaf van het drama – en niet alleen in de stukken over De Gelders filmkeuze. Er ontstond dezelfde dynamiek als destijds met Hans Van Themsche: iemand ontdekt dat diens grootvader ex-oostfronter was, en plots ontstaat er een interpretatiekader dat alles naar zich toe zuigt dat past, en afstoot wat ermee in tegenspraak is. Van Themsche de neonazi, De Gelder de Joker – en ze zijn lang niet de enigen die zo'n simplistische, rap-rappe behandeling te beurt vielen.

Dan nog liever de referentie die Frank Albers naar voren schuift, op zijn Knack-blog: Jotie 't Hooft. Op de allereerste foto van De Gelder die openbaar gemaakt werd, die met zijn lange haren, lijkt hij sprekend op de door de dood geobsedeerde dichter, die in 1977, op 21-jarige leeftijd, een overdosis nam. Lees een aantal van diens getormenteerde gedichten met Dendermonde in het achterhoofd en kijk, er ontstaat íets van een inzicht in de werking van een zwarte geest.

Alhoewel. Aan de reacties op de blog te lezen, storen velen zich aan Albers' 'poëtisering' van de gruwel. En 't Hooft heeft zichzelf gedood, geen anderen.

Hmm. De fictie helpt even niet. Ongetwijfeld duiken er nog wel referenties op, die helpen om te begrijpen wat er zich in dat hoofd moet hebben afgespeeld. Maar eerst hebben we meer feiten nodig. Meer zekerheid, niet dat ik-ontken-vandaag-wat-ik-gisteren-nog-bevestigde, dat de huidige berichtgeving kenmerkt.

In afwachting daarvan, zorgen verhalen slechts voor een illusie van inzicht. Ze bieden enkel drama, geen begrip.