De weg naar de ontvoogding van de moslimvrouw verloopt ook via romans en via levensverhalen. Schrijftalent is daarbij niet de eerste vereiste. Als de auteurs maar 'dapper' zijn, en 'taboes' durven te doorbreken. De verstotene van de Marokkaans-Nederlandse Naima El Bezaz is een pijnlijk voorbeeld.

'Islamitische chicklit", zo noemde Hind Fraihi vorige week op deze pagina's die boeken waarin vrijgevochten moslima's vertellen over hun strijd tegen een onderdrukkende cultuur. Balancerend tussen feminisme en ramptoerisme, met titels als Geschonden (Souad), Onteerd (Mukhtar Mai), Gedwongen huwelijk (Leila), Vrij (Loubna Méliane) of Op de vlucht voor eerwraak (Ayse), bieden deze verhalen een combinatie van pulp en engagement. Ze bieden voor elk wat wils: een hart onder de riem voor andere belaagde moslima's, een aansporing aan westerlingen om hen te steunen, en voor wie dat feminisme gestolen kan worden: exotisme, geweld, verboden seks en het comfortabele geloof dat andere culturen wreed en eigenaardig zijn.

Hoewel De verstotene een titel is die voor de hand ligt, werd hij nog niet eerder gebruikt. (Tips voor opvolgers: Afgeranseld , Vernederd door mijn vader , Slavin van de Profeet .) De Marokkaans-Nederlandse Naima El Bezaz (slagzin: ,,Taboes zijn er om doorbroken te worden") publiceerde eerder al twee succesvolle romans. Met haar debuut De weg naar het noorden , geschreven op haar achttiende, won ze de Jenny Smelik IBBY-prijs, voor het beste (jeugd)boek over etnische minderheden. Haar tweede, Minnares van de duivel , kende negen drukken. Ze is een graag geziene gaste in debatprogramma's en gaat door voor een van de meer spraakmakende allochtone intellectuelen van Nederland.

Daarom is het vreemd dat De verstotene (slagzin: ,,Een controversiële roman over Seks, Taboes, Islam en Jodenhaat", allemaal met hoofdletter) zo saai, voorspelbaar en slecht geschreven is. Hoewel aangeprezen als ,, Turks fruit voor Marokkaans Nederland'', blijkt het een banale stationsroman, enkel controversieel voor wie al die andere controversiële boeken en films en voorstellingen en interviews en lezingen over hetzelfde onderwerp gemist heeft. (El Bezaz en haar uitgeverij gebruiken het woord net iets te gretig: hohoo, hiermee gaan ze niet kunnen lachen, die moslims…)

De verstotene in kwestie is Mina, dochter van een Marokkaanse man en een tot de islam bekeerde Nederlandse moeder. Ze wordt uit de gemeenschap gesloten na kritische bedenkingen over de manier waarop de Nederlandse moslims hun geloof en tradities beleven. Verbitterd breekt ze met haar verleden: ze leeft onder een valse Franse naam, heeft een relatie met een rijke Nederlander en stort zich op haar carrière. Materiële rijkdom moet haar het trauma van de verstoting doen vergeten. Maar als haar relatie op de klippen loopt, crasht Mina. Ze sukkelt in een depressie en gooit zich in het losbandige, door alcohol en seks gedomineerde Amsterdamse nachtleven. Als ze per ongeluk zwanger raakt van een joodse man (Taboe! Poepoe!), pleegt ze nogal stoemelings zelfmoord.

Dat De verstotene een stationsroman is, alla. Die moeten er ook zijn. Dat de personages nergens tot leven komen en dat hun dialogen enkel dienen om hun maatschappelijke posities duidelijk te maken, bon. Dat gebeurt wel vaker. Dat het verhaal onderbroken wordt voor onhandig verwerkte traktaatjes over de positie van de vrouw in de islam, waarin niets staat dat we al niet eerder lazen bij Ayaan Hirsi Ali, ach ja. Het zal zijn nut wel hebben.

Wat deze roman vooral moeilijk verteerbaar maakt, is El Bezaz' gebrek aan taal- of stijlgevoel. Terwijl ze toch erg haar best doet om literair te schrijven. Dat leidt tot ontsporende beeldspraak die haast komisch aandoet. Professioneel afscheidsnemer Xavier De Baere, een man die zo plechtig wilde praten dat hij in zijn eigen woorden verstrikt raakte, is een voorbeeld dat ons vaak voor de geest kwam. Neem deze zin: ,,Een andere wagen passeerde met dreunende klassieke muziek op de achtergrond en toen werd ik wakker en hoorde de harde klanken van Tsjaikovski als een overblijfsel van de lucide droom waaruit ik geleidelijk aan ontwaakte en die in me huisde als een virus dat door mijn lijf raasde." Of deze: ,,Iedereen luisterde naar mijn met woede doordrenkte schelden." Of nog: ,,Ik voelde hoe hun ogen zich als brandende kaarsen in mijn rug boorden." Of nóg: ,,Hij waaide met elke windrichting mee die ik hem wees." (West! Zuid!)

Het is alsof El Bezaz niet nadenkt over wat ze schrijft. De ogen van Mina's vader kijken ,,vermoeid en energieloos, maar aan de andere kant ook wilskrachtig." Als Mina wil zeggen dat er in haar flatgebouw mensen van verschillende origines wonen, dan heeft ze het over ,,kleurrijke schakeringen, in de vorm van de diverse groepen in mijn omgeving''. El Bezaz heeft de storende gewoonte om in haar beschrijvingen 'dubbelop' te gaan: ,,Ze kwam beschonken op me over. Dronken." Sommige woorden gebruikt ze gewoon verkeerd: een klok hangt ,,pontificaal'' boven een tv te tikken, als ze koffie morst, dan komt die ,,lukraak'' op een tijdschrift terecht, ze loopt ,,onwillekeurig'' door een hal, oudere mensen die niets zeggen worden ,,nietszeggende oudere mensen''.

El Bezaz vergist zich vaak tussen 'die' en 'dat'; de-woorden worden dan weer vervangen door 'het': ,,In mijn keel zat een brok vast. Ik wist niet of ik het eruit moest kotsen." Of: ,,Ik liep naar de huiskamer om de radio luid aan te zetten, in de hoop dat die tonen mijn gedachten zouden overstemmen, wat het natuurlijk niet deed omdat de stemmen van vroeger nog luider gingen praten." In de marge van mijn boek staat drie keer in gefrustreerde kapitalen: ,,Heeft uitgeverij Contact dan geen taalredacteur???"

En toch wordt Naima El Bezaz gefêteerd. Ook bij ons. Dirk Verhofstadt, liberaal ideoloog en gangmaker van de denktank Liberales, heeft een bijzondere interesse voor deze stroming van allochtone feministes. In zijn jongste boek, De derde feministische golf ( DSL 22/9), noemt hij El Bezaz ,,een schrijfster van formaat" en De verstotene ,,een authentieke en volgroeide publicatie". Huh? Nu wil ik geloven dat smaken verschillen, maar taalfouten blijven taalfouten, en als er zoveel van in een roman staan, dan kan die toch onmogelijk 'volgroeid' zijn? Ah, maar het gaat Verhofstadt dan ook niet om taal of stijl. Het maakt hem niet uit of de roman sterk is als roman. Wat hem interesseert, is dat De verstotene ,,refereert aan tal van bestaande, vaak schrijnende situaties en praktijken, waarvan moslimvrouwen en -meisjes het slachtoffer zijn." Het gaat hem niet om literatuur, maar om politiek. De verstotene klaagt aan. Het maakt niet uit dat het boek aanklaagt wat al zo vaak aangeklaagd is: voor een roman zijn clichés dodelijk, politieke actie moet het net hebben van herhaling.

Het is de crux van alle maatschappelijke literatuur. Ze wil een sociale toestand schetsen, die aanklagen, maar ze blijft in de eerste plaats literatuur. Personages zijn mensen, geen types. Het verhaal is belangrijker dan de aanklacht. Empathie, ook met de slechterik, gaat boven verontwaardiging. Een roman leeft van nuance, het verrassend weerleggen van stereotypes. Voor allochtone feministische literatuur is dat extra moeilijk. Als ze wil aanklagen, tot wie richt ze zich dan? Tot allochtone vrouwen, allochtone mannen, of tot westerse lezers? Wat een conservatieve moslim schokt, is voor de westerse lezer flauw. Wat onze stereotypes verrassend weerlegt, botst op een allochtone muur van onverschilligheid. (Dat probleem had de feministische literatuur van de tweede golf niet. Daar ging het om westerse vrouwen die schreven voor westerse vrouwen. Stel je voor dat de tweede golf zich had afgespeeld voor een publiek van Chinese mannen, dat bh-verbranden had vast een heel andere betekenis gekregen.)

El Bezaz weet niet te kiezen: haar verhaal is waarschijnlijk controversieel voor sommige moslims, maar voor Nederlandse en Vlaamse lezers, die al jaren overstelpt worden met verhalen over misstanden in het islamitische gezin, is het opgewarmde kost. Ook dat is het cynische aan literatuur: El Bezaz klaagt terecht schrijnende toestanden aan, maar het is net dat terechte, dat wat-is-het-toch-allemaal-erge dat haar roman de das omdoet. Als onrecht jarenlang hetzelfde blijft, moet een activist jarenlang op dezelfde spijker kloppen. Een romanschrijver is verplicht om altijd andere verhalen te zoeken.

En het kán. Er bestaan al zoveel sterke allochtone feministische romans. Monica Ali's Brick Lane – waarin de conservatieve vader overigens heel teder geportretteerd wordt – is een van de mooiste. In het Nederlands kan Naema Tahirs zinderende, prachtig geschreven Kostbaar bezit oneindig meer aanspraak maken op de titel ,,Turks fruit voor allochtonen'' dan De verstotene. De dappere en taboedoorbrekende schrijfsters zijn geen pioniers meer, die gestuntel vergeven wordt. Het thema is bekend en de lat ligt hoog. Laten we hopen dat de schrijfsters van de volgende Gestenigd! , Ik was geen maagd meer of Voor aap in een niqaab dat beseffen. Anders blijven ze beter in de politiek.