Er is iets vreemds aan de hand met het debat over de islam in Europa. Hoewel het een van de grootste intellectuele, politieke en maatschappelijke splijtzwammen van deze tijd is, merk je bij alle deelnemers eraan – en ook bij de geïnteresseerde toeschouwer – een diepe vermoeidheid, die snel omslaat in ergernis. Dat komt doordat het debat nergens toe leidt: om de zoveel weken of maanden flakkert het op, en dan zegt iedereen hetzelfde als wat hij de vorige keer gezegd heeft, rolt met de ogen bij de repliek van de ander, en trekt zich vervolgens schuddebollend en nog wat namompelend terug onder gelijkgezinden.

Het helpt daarbij niet dat beide kampen – Kamp Noord, dat overtuigd is van de onverenigbaarheid van de islam met 'onze' democratie, en Kamp Zuid, dat niet zo'n probleem ziet met de islam en het over sociaaleconomische kwesties en geopolitiek wil hebben – zich ingegraven hebben en elkaar met dezelfde wapens bestrijden. Beide kunnen grote intellectuelen tot hun rangen rekenen (Kamp Noord haalt Martin Amis binnen! Kamp Zuid heeft Ian Buruma!), beide kennen 'islamitische intellectuelen' alsook 'gewone moslims' die hen overschot van gelijk geven, beide hebben de Koran gelezen zoals het écht moet, en beide beschikken over tal van anekdotes uit de veertien eeuwen islamitische geschiedenis en het meer dan een miljard moslims tussen Tsjetsjenië en Senegal om de ander mee om de oren te slaan. Meestal zijn dat dezelfde anekdotes; wie het een tijdje volgt, ziet ze terugkeren.

Als er dus morgen in Lamalou-les-Bains een moslim een scheet laat en twee Duitse toeristen vinden dat onaangenaam, dan kun je er donder op zeggen dat Bernard Henri-Levy in Le Figaro een hadieth citeert waarin de Profeet zelf zegt: 'O gelovigen! Laat scheten zo vies, dat ze de ongelovigen zullen verjagen!' Waarna Tariq Ramadan repliceert dat hij dat verkeerd gelezen heeft: de woordstam 'prt' betekent eigenlijk 'argumenteren', en de Profeet (vmh*) bedoelde dat de ongelovigen overtuigd moesten worden van hun dwaling. Waarna BHL gilt: 'Dommerik! Je kent geen Arabisch! Alle islamitische intellectuelen alsook de gewone moslims geven mij gelijk! De stam is "frrrrt,, en die betekent wel degelijk "scheten laten!, Zoals uitvoerig werd bewezen in 1328 in Granada, toen de grootmoefti van…'

U begrijpt waar ik heen wil.

Wat moet je in zo'n context met alweer een opiniestuk van Geert Wilders, waarin hij voor de elfendertigste keer uitlegt waarom hij een probleem heeft met de islam, maar niet met de moslims (DS 2 augustus)? Alweer 'het debat aangaan'? Andere interpretaties zoeken voor dezelfde soera's? Uitleggen dat het toch wel erg gek is dat, als de Saudische politie vijftien schoolmeisjes opgesloten houdt in een brandend gebouw omdat ze niet gesluierd waren tijdens hun vlucht, dat 'typisch islamitisch' wordt genoemd, maar als de Saudische bevolking – die toch ook islamitisch is – daar vervolgens tegen in opstand komt, dat als contra-islamitisch wordt gepresenteerd: 'De islam is onmenselijk, maar moslims zijn mensen en dus in staat tot liefde.' Kun je niet met evenveel reden zeggen: 'Het regime is onmenselijk, maar zijn onderdanen zijn mensen en dus in staat tot liefde'? En doet het er eigenlijk toe? Is het niet de essentie dat de Saudische politie een misdaad tegen de menselijkheid beging, en dat iedereen die verafschuwt: moslims en niet-moslims, met uitzondering van de fanatici?

Misschien is het zinvoller om een uitweg uit de impasse te zoeken. Hoe langer ik dit debat volg, hoe meer ik ervan overtuigd ben dat de manier waarop het nu verloopt, heilloos is. Het is bezigheidstherapie voor blanke intellectuelen, die op die manier hun eruditie kunnen tonen en zich tegenover elkaar profileren. Tegelijk ben ik er ook steeds meer van overtuigd dat de twee kampen eigenlijk niet zo ver van elkaar staan – en ook niet zo ver van wat dan 'de gematigde moslims' genoemd worden. Ze hebben fundamentele waarden gemeen, ze keuren dezelfde zaken af, ze hopen op dezelfde toekomst – het is de obsessie met de islam die voor het schisma zorgt. Daarom zou het helpen, denk ik, om deze kleine paradigmawijziging door te voeren:

1. Debatteer niet meer over de islam, maar over concrete misstanden.

Neem je eigen universaliteitsclaim serieus. Praat over waarden en mensenrechten, niet over de aard van een geloof. Meisjes laten sterven omdat ze niet gesluierd zijn, is barbaars. Eremoorden zijn barbaars. Besnijdenissen zijn barbaars. Handen afhakken is barbaars. Wie de islam inroept als verschoningsgrond hiervoor, is barbaars. Iedereen is het daarover eens, ook moslims, met uitzondering van de fanatici. Waardoor het ook meteen duidelijk is wie dat zijn.

2. Beperk het debat tot één probleem per keer.

Als je het wilt hebben over de hoofddoek in Vlaamse scholen, heb het dan daarover: de hoofddoek (en enkel die) in Vlaamse scholen (en enkel die). Begin niet tegelijk over de hoofddoek in Turkije, vrouwenbesnijdenissen in Jemen, of de genocide op de joodse stammen in het Medina van de zevende eeuw. Die gewoonte van de 'absolute verbreding' – waarbij werkelijk alles, uit iedere tijd en elk land als bewijs kan worden opgevoerd – doet het debat meer kwaad dan goed.

3. Beperk het debat tot één context per keer.

En dan in het bijzonder de binnenlandse. Dat kan provinciaal klinken, maar dat is het niet. Het is een garantie voor een goed begrip van de problematiek, en voor het vinden van een haalbare oplossing. Wie zich ergert aan de manier waarop Franstalige Belgen in Belgische kranten schrijven over hun landgenoten die Nederlands spreken (en omgekeerd) kan zich voorstellen hoe geloofwaardig het is als een Vlaming of Nederlander, hoe intellectueel ook, het in één opiniestuk heeft over Afghanistan, Soedan, Marokko en het Irak der pre-islamitische tijden.

En ten slotte:

4. Wees toch niet zo apocalyptisch!

Al dat gepraat over massamoorden, angst en apathie: een mens zou bang worden zijn deur nog uit te komen. De conflicten die we vandaag meemaken zijn normaal, beheersbaar en oplosbaar, op voorwaarde dat: zie punten 1, 2, 3 en 4.

* Vrede (zij) met hem.